عناصر مورد نیاز رشد گیاه

مقدمه

بر اساس پژوهش ها و تحقیقات صورت گرفته ثابت شده است که گیاه برای رشد به موقع و مناسب، باید 17 عنصر را در اختیار خود داشته باشد که سه عنصر از این هفده عنصر شامل کربن، اکسیژن و هیدروژن میشود که گیاهان به طور معمول این عناصر را از هوا و آب دریافت میکنند اما 14 عنصر دیگر که اکثرا از طریق ریشه و خاک جذب میشوند را میتوان به سه دسته عناصر اولیه یا ماکرو، عناصر ثانویه  و عناصر میکرو یا ریز مغذی ها تقسیم کرد.

معرفی دسته بندی عناصر

دسته اول که عناصر ماکرو نامیده میشوند در واقع عناصر پر مصرفی در خاک هستند و در بحث کودی نیز جزو کود های ارزان قیمت محسوب میشوند و از سالیان قبل، استفاده از کود های حاوی این عناصر که به کود های سیاه و سفید نیز شهرت دارند در بین کشاورزان مرسوم بوده است.

دسته دوم که به عناصر ثانویه شهرت دارند نیز معمولا یا در خاک کمبودی ندارند و یا اینکه این عناصر همراه با کود های دیگر وجود دارند و برای گیاه و خاک تامین میشوند.

اما دسته سوم که به نوعی موضوع اصلی این طرح نیز هستند، کود های میکرو یا ریز مغذی ها هستند که برای گیاهان به مقدار کمتری(نسبت به کود های ماکرو) مورد نیاز هستند اما در صورت کمبود و یا عدم وجود این عناصر، گیاه با مشکلات جدی روبه رو خواهد شد و دچار کاهش شدید کیفیت و کمیت محصولات میشود.

لزوم آگاهی بخشی برای بهبود وضعیت فعلی

در علم کشاورزی قانونی به نام قانون حداقل لیبیگ وجود دارد که بر اساس این قانون، گیاهان و محصولات تنها در زمانی رشد مطلوب و مناسب خواهند داشت که تمامی عناصر مورد نیاز آن ها به میزان حداقل در اختیارشان قرار گیرد، اما متاسفانه امروزه به دلیل نا آگاهی و بعضا در دسترس نبودن این عناصر برای کشاورزان، این قشر زحمتکش به اشتباه برای جبران بعنوان مثال کمبود عنصر آهن، مقادیر زیادی از کود های نیتروژنی را به خاک میدهند که اینکار نه تنها باعث بهبود وضع خاک نشده بلکه باعث پدیده سمیت گیاهی نیز میشود.

تا اینجا کشاورزان به دلیل عدم آگاهی و آموزش صحیح و عدم تامین عناصر مورد نیاز گیاهان خود، دچار ضرر های کوتاه مدت مانند کاهش کیفیت محصول و طبعا کاهش درآمد و نیز ضرر های طولانی مدت مانند از بین رفتن مواد مغذی خاک و پایین آمدن کیفیت خاک خواهند شد. اما در وهله بعدی ابعاد این زیان بسیار بزرگتر و فراگیر تر خواهد بود، بدین صورت که گیاهان و مواد مصرفی جامعه که از زمین های کشاورزی و باغات تامین میشوند، فاقد عناصر لازم برای تامین ریزمغذی های مورد نیاز بدن انسان هستند و کار به جایی میرسد که بر اساس پژوهش انجام شده توسط شرکت نستله و نیز آمار اعلام شده توسط سازمان بهداشت جهانی، حدود یک سوم از مردم دنیا با کمبود عناصر ریز مغذی مانند روی و آهن مواجه هستند و این آمار در نوزادان، خانم های باردار و نیز در جوامع کمتر توسعه یافته بسیار بالاتر و وضعیت بسیار وخیم تر است.

بنابر دلایلی که در بالا عنوان شد و پس از روشن شدن اهمیت عناصر ریز مغذی و تاثیر بسزای این عناصر در بحث سلامت جوامع و نیز امنیت غذایی کشور ها، تامین این عناصر و آگاهی بخشی در باره ضرورت مصرف آنها بصورت برنامه های متعدد در دستور کار سازمان های جهانی همچون WHO,FAO,IFO,….. قرار گرفته است.

بررسی علائم کمبود عناصر در گیاهان

حال در ادامه به بررسی اثرات و علائم کمبود هر یک از این عناصر در گیاهان میپردازیم:

علایم کمبود نیتروژن

1. توقف رشد

2. ظاهر شدن رنگ سبز روشن تا زرد کم رنگ در برگهای قدیمی تر که از نوک برگ نیز شروع می شود و بسته به میزان کمبود ، نابودی و یا ریزش برگهای قدیمی تر را به دنبال دارد.

3.در حالت کمبود شدید ، گلدهی تا حد زیادی کاهش می یابد.

علائم کمبود فسفر

1. بصورت کلی ظاهر برگ ضعیف شده است، برگهای بالغ دارای رنگ بندی تیره تا سبز-آبی هستند و رشد ریشه را محدود می کند.

2. در حالت کمبود شدید ، گاهی اوقات برگها و ساقه ها به رنگ ارغوانی و بنفش می شوند

3. تاخیر در بلوغ و رشد ضعیف بذر و میوه

علائم کمبود پتاسیم

1. ظاهر شدن زردبرگی در حاشیه برگ و به دنبال آن سوزش و قهوه ای شدن نوک برگهای قدیمی تر و سپس پیشرفت علائم این بیماری به سمت داخل برگ

2. رشد کند و آهسته گیاهان.

3. ساقه ها ضعیف میشوند و به راحتی خم میشوند

4. دانه های میوه ها بصورت خرد شده در می آیند.

علائم کمبود کلسیم

1. برگهای جوان گیاهان جدید ابتدا تحت تأثیر قرار می گیرند. اینها اغلب مخدوش ، کوچک و غیر طبیعی سبز تیره هستند.

2. برگها ممکن است به شکل فنجان و چروکیده باشند و جوانه های انتهایی با کمی شکسته شدن دمبرگها خراب می شوند.

3. رشد ریشه به طور قابل توجهی مختل می شود.

4. خشک شدن نقاط در حال رشد (جوانه های پایانی) گیاهان در حالت کمبود شدید.

5. ریزش جوانه ها و شکوفه ها زودتر از موعد

6. ساختار ساقه ضعیف می شود.

علائم کمبود منیزیم

1. زردبرگی داخل وریدی ، عمدتاً از برگهای قدیمی تر شروع می شود ، که اثر خط دار یا تکه ای ایجاد می کند. در حالت کمبود شدید ، بافت آسیب دیده ممکن است خشک شده و بمیرد.

2. برگها معمولاً کوچک ، شکننده هستند و در حاشیه به سمت بالا خم می شوند.

3. در برخی از گیاهان مانند سبزیجات ، نقاط کلروتیک بین رگبرگ ها با رنگ های نارنجی ، قرمز و بنفش دیده می شود.

4. شاخه ها ضعیف و مستعد حمله قارچی ، معمولاً زودرس و در معرض ریزش برگ هستند.

علائم کمبود گوگرد

1. برگهای جوانتر به طور یکنواخت سبز مایل به زرد یا زرد رنگ می شوند

2. رشد ریشه محدود است ، گلدهی اغلب نامشخص است.

3. ساقه ها سفت ، چوبی و دارای قطر کوچکی هستند.

علائم کمبود روی

1. علائم کمبود بیشتر در برگهای دوم یا سوم کاملاً بالغ از بالای گیاهان ظاهر می شود.

2. در ذرت ، از نوارهای زرد روشن تا یک نوار وسیع از بافت سفید یا زرد با رگه های بنفش مایل به قرمز بین میانه برگ و لبه های برگ ، که عمدتا در نیمه پایینی برگ دیده می شود.

3. در گندم ، یک نوار طولی از بافت برگ سفید یا زرد ، به دنبال آن لکه های زردرنگ و ضایعات نکروزه سفید تا قهوه ای در وسط تیغه برگ. و از بین رفتن نهایی قسمت های آسیب دیده در نزدیکی وسط برگ.

4. در برنج ، پس از 15-20 روز بعد از نشا، لکه های کوچک پراکنده زرد روشن بر روی برگهای قدیمی ظاهر می شود که بعدا بزرگ می شوند ، به هم می پیوندند و به رنگ قهوه ای عمیق در می آیند ، کل برگ قهوه ای رنگ می شود و ظرف یک ماه خشک می شود.

5. در مرکبات ، زرد برگی بینابینی نامنظم ؛ برگهای پایانی کوچک می شوند ؛ تشکیل جوانه میوه به شدت کاهش می یابد.

علائم کمبود مس

1. در غلات ، زرد شدن و پیچ خوردن تیغه های برگ ، و مجموعه دانه های ضعیف ، پنجه زنی نامشخص است.

2. در مرکبات ، باعث از بین رفتن رشد های جدید شده و نیز باعث ایجاد توده های صمغ بین پوست و علف هرز ایجاد شده و بر روی میوه لکه های قهوه ای را نشان می دهد.

علائم کمبود آهن

1. معمولا بصورت زرد برگی داخلی ظاهر شده ؛ جوانترین برگها ابتدا تحت تأثیر قرار می گیرند ، نقاط و حاشیه برگها در طولانی ترین زمان رنگ سبز خود را حفظ می کنند.

2. در موارد شدید ، تمام برگ ، رگها و ناحیه های داخلی زرد می شوند و در نهایت ممکن است سفید شوند.

علائم کمبود بور

1. مرگ گیاهان در حال رشد (بخصوص نوک ساقه ها)

2. برگ های این گیاه دارای بافت ضخیمی است که گاهی پیچ خورده و شکننده می شود.

3. گلها تشکیل نمی شوند و رشد ریشه متوقف می شود.

4. “قلب قهوه ای” در محصولات ریشه ای با لکه های تیره در ضخیم ترین قسمت ریشه یا شکاف در مرکز مشخص می شود.

علائم کمبود منگنز

1. زرد برگی بین رگبرگ برگهای جوان ، که با ظهور لکه های کلروتیک و نکروزه در نواحی میانی مشخص می شود.

2. نواحی خاکستری در نزدیکی قاعده برگهای جوان ظاهر می شود و زرد مایل به نارنجی زرد می شود.

علائم کمبود مولیبدن

1. لکه بین وریدی و زردرنگی برگهای پایینی ، به دنبال آن نکروز حاشیه ای و در چین خوردگی برگها.

2. در گل کلم ، بافتهای برگ پژمرده می شوند و تنها قسمت میانی و چند تکه کوچک از تیغه برگ (“دم شلاقی”) باقی می ماند.

3. کمبود مولیبدن در گیاهان حبوباتی به وضوح مشهود است.

علایم رایج کمبود عناصر غذایی

برخی از علایم رایج کمبود عناصر غذایی نیز، موارد زیر میباشد:

کلروز( زردبرگی)

این پدیده از بین رفتن کلروفیل است که منجر به زرد شدن برگها می شود. علت آن کمبود عناصری مانند پتاسیم K ، منیزیم Mg ، نیتروژن N ، گوگرد S ، آهن Fe ، منگنز Mn ، روی Zn و مولیبدن Mo است.

نکروز( بافت مردگی)

این پدیده در واقع همان مرگ بافت هستند ، به ویژه بافت برگ در اثر کمبود پتاسیم K ،کلسیم Ca ، منیزیم Mg ایجاد می شود.

دیگر علائم رایج

1. ریزش زود رس برگ ها و جوانه ها که بر اثر کمبود عناصر فسفر و پتاسیم ایجاد میشوند.

2. متوقف شدن یا عقب ماندگی رشد گیاه که بر اثر کمبود عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، روی و کلسیم ایجاد میشود.

3. تاخیر در گلدهی که بر اثر کمبود عناصر نیتروژن، گوگرد و مولیبدن ایجاد می شود.