مقدمه تعریف خاک – خاک چیست؟

در بخش قبل، به تعریف خاک از نظر یک مهندس ساختمان و همچنین از دیدگاه زمین شناسی پرداختیم. حال در ادامه به تبیین تعاریف دیگر خاک خواهیم پرداخت. ما در این مقاله قصد داریم تا به این پرسش که “خاک چیست؟ اجزای تشکیل دهنده آن کدامند؟” پاسخ دهیم.

از منظر یک خاک­شناس، “خاک” لایه نازک حاصل از فرسایش سنگ مادر می­باشد که به مرور زمان لایه های جدید تری روی لایه اولیه تشکیل شده و در نهایت نیم رخ خاک شکل می‌گیرد. نیم رخ خاک از لایه های افقی معینی تشکیل شده است که از نظر رنگ، بافت، ساختار و مواد آلی (بقایای گیاهی/جانوری و ریز جانداران خاکزی) با یکدیگر متفاوتند. همچنین، خاک معمولاً به عنوان ذرات جامد ریز حاصل از هوا زدگی مواد سنگی موجود در سطح زمین یا مواد معدنی تجمع یافته توسط آب، باد و یا یخ که سطح کره زمین را پوشانده­اند، در نظر گرفته می­شود. بارز ترین ویژگی خاک این است که به این ماده معدنی هوازده، مواد آلی (بقایای گیاهی/جانوری، ریز جانداران خاکزی) نیز اضافه می­شود. طبق تعریف موسسه خاک­شناسی آمریکا، خاک یک توده طبیعی متشکل از مواد معدنی و آلی است که بخش اعظمی از سطح زمین را می­پوشاند و ریشه گیاهان را در خود نگهداری می­کند. از آغاز پیدایش کشاورزی، خاک، محیطی طبیعی برای حفظ و رشد گیاهان شناخته شده است. در واقع، متداول‌ترین دیدگاه در مورد خاک، به‌عنوان واسطه‌ای برای رشد گیاهان و تهیه غذا به طور مستقیم یا غیر مستقیم (از تهیه غذا برای طریق حیوانات) می­باشد.

اجزای تشکیل دهنده خاک

خاک مخلوطی از مواد معدنی، مواد آلی، آب، هوا و موجودات زنده می باشد. به طور کلی خاک از دو بخش تشکیل شده است:

• بخش جامد
• بخش خلل و فرج

بخش جامد خاک

بخش جامد خاک شامل دو قسمت است:

• مواد معدنی
• مواد آلی

مواد معدنی: شامل ذرات ریز و درشت خاک با ابعاد و شکل های مختلف است که از تخریب و تجزیه سنگ­ها تشکیل شده است. مواد آلی: در خاک علاوه بر ریشه گیاهان انواع جانداران درشت (کرم ها، موریانه ها، حشرات و…) و موجودات ریز (قارچ­ها، باکتری­ها، جلبک­ها و …) زندگی می­کنند و در اثر فعالیت همگی این موجودات، مواد آلی ریزی به نام هوموس (گیاخاک) در خاک ایجاد می­شود که در جذب آب و نگهداری مواد غذایی در خاک نقش اساسی دارد.

بخش خلل و فرج

به فضاهای خالی بین ذرات جامد خاک، منافذ یا خلل و فرج می­گویند. خلل و فرج، هوا و آب مورد نیاز ریشه گیاهان را در خود جای می­دهند. ذرات خاک برحسب طرز قرارگرفتن، سه نوع خلل و فرج (برحسب اندازه) به وجود می­آورند.

• خلل و فرج درشت: خلل و فرجی که آب در آنها تحت تاثیر نیروی ثقل سریع تخلیه می­شود و محل ذخیره هوا محسوب می­شود.
• خلل و فرج متوسط: این منافذ بیشتر در انتقال و هدایت آب کارایی دارند.
• خلل و فرج ریز: محل نگهداری و ذخیره آب است که به تدریج و در مواقع لزوم، گیاه آب مورد نیاز خود را از این منافذ تامین می­کند.

ما در این مقاله به تعریف خاک و آشنایی با خاک و تعاریف آن پرداختیم. همچنین تلاش شد تا به این سوال که “خاک چیست؟ اجزای تشکیل دهنده خاک کدامند؟” پاسخ دهیم. در مقاله بعد به توضیح مفاهیم پایه در علم خاکشناسی خواهیم پرداخت. همچنین اگر علاقمند به افزایش اطلاعات خود در زمینه کود و نقش و اهمیت تغذیه گیاهی هستید، مطالعه مقالات مربوطه می تواند بسیار کمک کند.