اگر شما هم زمین زراعی یا کشاورزی دارید، ممکن است که با شوری خاک مواجه شده باشید و یا علائمی از شوری خاک را در محصولات خود مشاهده کرده باشید. از آنجایی که شوری خاک همواره یکی از مسائل و دغدغه های اصلی کشاورزان و باغداران می باشد، ما بر آن شدیم تا با ارائه مطالبی مفید و کاربردی در چندین مقاله مختلف، نسبت به سوالات و دغدغه های شما پاسخ مناسب ارائه نماییم. ما در این مقاله در خصوص شوری خاک چیست؟ به چه خاکی شور گفته می شود؟ عوامل و علائم شوری خاک، به تفصیل صحبت خواهیم نمود. در ضمن شما می‌توانید با مراجعه به فروشگاه سایت، نسبت به خرید کودهای مورد نیاز خود، اقدام نمایید.
فهرست مقاله
به چه خاکی شور گفته می شود؟
بنا به تعریف، خاک شور به خاکی گفته می شود که غلظت املاح در آن به حدی باشد که گیاه نتواند آب کافی جذب کرده و رشد آن با مشکل مواجه شود. در واقع، وقتی که غلظت نمکها در محیط یا محلول خاک افزایش پیدا می کند، نمکها تحت فشار اسمزی آب را به سمت خود کشیده و بنابراین گیاه با کمبود آب مواجه شده و علائم تنش آبی را از خود بروز می دهد مثل پژمردگی، تیرگی، رنگ سبز مایل به آبی و ضخیم شدن برگها. پس مهمترین اثر شوری بر کاهش عملکرد گیاه از طریق ایجاد اختلال در جذب آب توسط گیاه می باشد.
از چپ به راست: تغییر شرایط از غیر شور به شور (افزایش شدت شوری)
چطور یک خاک شور می شود؟
یکسری املاح در خاکها به صورت طبیعی وجود دارند ولی شور شدن خاکها در شرایطی اتفاق می افتد که میزان املاح ورودی به خاک از طریق آب باران، آبیاری، سیل یا هر منبع آبی که به خاک می رسد، بیشتر از مقدار نمکی باشد که از منطقه ریشه شسته می شود. وقتی در مورد مسئله شوری خاک صحبت می شود، موضوعی که اهمیت پیدا می کند غلظت نمکها در منطقه ریشه است. شوری خاک از نظر تاثیر بر عملکرد گیاه، در واقع همان غلظت نمکها در محدوده ریشه است. زمانی که میزان املاح ورودی بیشتر از میزان املاح شسته شده از منطقه ریشه یا املاح خروجی باشد، با تجمع نمک در منطقه ریشه مواجه هستیم.
انواع خاک از منظر میزان شوری
به طور کلی خاکها از نظر استعداد زراعی، از منظر توجه به مسئله شوری به چهار دسته تقسیم می شوند:
- خاکهای درجه صفر: این خاکها عاری از نمک بوده، البته نه این معنا که هیچگونه املاحی نداشته باشند بلکه املاح موجود در این گونه خاکها مشکلی برای گیاه ایجاد نمی کند.
- خاکهای درجه یک: میزان املاح موجود در این خاکها به حدی است که گیاهان حساس به شوری را تحت تاثیر قرار داده و عملکرد آنها را کاهش می دهد.
- خاکهای درجه دو: میزان املاح موجود در این خاکها، رشد معمولی اکثر گیاهان را با مشکل مواجه می کند.
- خاکهای درجه سه: میزان نمک موجود در این خاکها به حدی است که هیچ گیاهی به جز گیاهان شور پسند نمی توانند در این خاکها رشد گنند.
انواع نمک های موجود در خاک
چه نمکهایی در خاک وجود داشته و از نظر ایجاد مشکل و سمیت برای گیاه چه تفاوتهایی با هم دارند؟
- یکسری از نمکها هستند که اگر در محیط ریشه وجود داشته باشند، برای گیاه سمیت ایجاد کرده و رشد را مختل می کنند مثل کلرید کلسیم، کلرید سدیم، کلرید منیزیوم، سولفات سدیم، سولفات منیزیوم و کربنات سدیم. این نمکها حلالیت بالایی داشته و به شدت عملکرد گیاه را کاهش می دهند.
- در مقابل، دسته دیگری از نمکها هستند که حتی اگر در مقادیر نسبتا بالا هم در خاک وجود داشته باشند برای گیاه اثر سمی ایجاد نمیکنند مثل سولفات کلسیم، کربنات کلسیم، کربنات منیزیوم.
در ادامه به توضیح کوتاهی در ارتباط با این ترکیبات می پردازیم:
کربنات کلسیم (آهک)
این نمک از یک اسید ضعیف (اسید کربنیک) و یک باز قوی (هیدروکسید کلسیم) تشکیل شده و حلالیت آن در خاک خیلی کم است. پ هاش خاک را به شدت تحت تاثیر قرار داده و انتظار داریم آن را به 10 تا 12 افزایش دهد که در عمل اینطور نیست و پ هاش خاکهای قلیایی در محدود 5/7 تا 5/8 قرار دارد که علت آن دی اکسید کربن موجود در خاک است که تشکیل اسید کربنیک داده و پ هاش را در محدوده 5/7 تا 5/8 حفظ می کند.
سولفات کلسیم (گچ)
حلالیت این ترکیب در خاک خیلی کم است و نمک خطرناکی برای گیاه محسوب نمی شود اما در خاکهایی که بالای 50 درصد گچ یا لایه های گچی دارند نفوذ ریشه با مشکل مواجه است و رشد گیاه را مختل می کند. بنابراین در خاکهای گچی با اختلال در رشد گیاه مواجه هستیم که این امر مربوط به شوری نیست بلکه مربوط به نفوذ ریشه به داخل خاک است. از سولفات کلسیم یا گچ برای اصلاح خاکهای قلیایی و سدیمی و شور سدیمی استفاده می شود.
کربنات سدیم (Na2CO3)
این نمک در واقع حلالیت خیلی بالایی دارد و اگر در خاک وجود داشته باشد، باعث می شود که پ هاش از 5/8 بالاتر رود و تا 12 هم برسد، همچنین ایجاد قلیاییت شدید کرده و برای گیاه به شدت سمی است و مقدار آن در خاک حتی با غلظت های 5/0 تا 1 درصد نیز حاصلخیزی خاک را به شدت کاهش می دهد.
سولفات سدیم و کلرید سدیم
مهمترین نمکهای محلول می باشند که در خاک اثر سمی بر رشد گیاه می گذارند و با وجود 1 درصد از این نمکها در خاک، گیاه آسیب دیده با کاهش عملکرد مواجه هستیم و اگر مقدار آنها در خاک به 2 تا 5 درصد برسد زمین به شوره زار تبدیل می شود.
دیگر نمک های موجود در خاک
نمکهای دیگری که در خاک وجود دارند و می توانند ایجاد شوری کنند، بوراتها هستند که در واقع ممکن است به خاطر ساختار و ترکیب مواد مادری با وجود این نمکها در خاک مواجه باشیم. بور یکی از عناصر ضروری برای گیاه است ولی اگر غلظت آن از 1 پی پی ام در خاک بیشتر شود برای گیاه ایجاد سمیت می کند. به غلظت بور هم در خاک و هم در آب آبیاری باید توجه شود.
در مقاله بعدی مطالبی در خصوص اندازه گیری شوری خاک و آب آبیاری و همچنین اصلاح خاکهای شور ارائه خواهد شد.
