چه منبع نیتروژنی استفاده کنیم؟ آمونیاکی یا نیتراتی؟

متابولیسم نیترات و آمونیوم در گیاه

ظرفیت احیای نیترات هم در ریشه و هم در اندام هوایی وجود دارد و نیترات‌های جذب شده توسط گیاه می­توانند در این دو محل ابتدا به نیتریت و سپس به آمونیوم کاهش یابند که این واکنش های بیوشمیایی توسط آنزیم‌ها کنترل می‌شوند. اینکه متابولیسم نیترات که همان کاهش نیترات به آمونیوم می باشد در ریشه یا اندام هوایی صورت گیرد، به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله مقدار نیتراتی که از خاک به سمت ریشه عرضه می شود و گونه‌های گیاهی بستگی دارد.

در ادامه مقاله چه منبع نیتروژنی استفاده کنیم؟! باید گفت، وقتی که نیترات در ظرفیتهای محدود توسط ریشه از خاک جذب می شود بخش اعظم آن در ریشه احیا خواهد شد در صورتی که وقتی مقدار زیادی از نیترات توسط ریشه از خاک  جذب شود، بخشی از آن به سرعت در ریشه احیا شده و بخشی هم پس از انتقال از ریشه به اندام هوایی در برگها احیا می شود. در واکنش تبدیل نیترات به آمونیوم، نیتریت به عنوان محصول میانی تولید می شود که برای گیاه بسیار سمی بوده و باید به سرعت به بخشهای مخصوصی از سلول منتقل شود (پلاستید) تا از اثرات سوء آن بر فرایندهای حیاتی جلوگیری شود. پلاستیدها هم در ریشه و هم در اندام هوایی گیاه وجود دارند و محل تبدیل نیتریت به آمونیوم هستند.در برگها رایج ترین پلاستید ها، کلروپلاستهایی هستند که فتوسنتز در آنها صورت می گیرد و در ریشه نیز پلاستید ها غالبا محل ذخیره قندها هستند. تبدیل نیترات به آمونیوم در برگ ها صورت می گیرد که انرژی مورد نیاز برای این واکنش از نور خورشید تامین می شود و همچنین آمونیوم موجود در ریشه نیز باید به ترکیبات آلی نیتروژن دار تبدیل شده که انرژی این واکنش توسط کربوهیدراتها تامین می شود. بنابراین قندها باید از محل سنتز خود که در برگ ها می باشد به ریشه ها منتقل شوند تا متابولیسم آمونیوم در ریشه صورت بگیرد. به طور کلی، آخرین مرحله متابولیسم نیتروژن در گیاه تبدیل آمونیوم به گلوتامات است که برای سنتز دیگر اسید آمینه ها و همچنین پروتئین ها مورد استفاده قرار میگیرد.

عواملی که می توانند متابولیسم نیترات و آمونیوم را تحت تاثیر قرار دهند

دما، عامل موثر بر متابولیسم نیترات و آمونیوم

از جمله عوامل موثر بر متابولیسم نیتروژن می باشد به این صورت که در دمای بالا، قندها مصرف شده و مقدار کمی برای متابولیسم آمونیوم در ریشه وجود خواهد داشت. بنابراین در دمای بالاتر نسبتهای پایینتری از آمونیوم به نیترات ترجیح داده می شود (تغذیه نیتراتی- انرژی لازم برای متابولیسم نیترات در برگ از نور خورشید تامین می شود). در مقابل، در دماهای پایینتر انتخاب نسبت بالای آمونیوم به نیترات ترجیح داده می شود به این دلیل که در چنین شرایطی اکسیژن و قندها در ریشه بیشتر وجود داشته و متابولیسم آمونیوم به راحتی انجام پذیر است و همچنین دمای پایین برای انتقال نیترات از ریشه به برگها عامل محدود کننده در نظر گرفته می شود. در شرایطی که خاک بسیار مرطوب و تهویه ضعیف و اکسیژن در خاک کم باشد، به دلیل کاهش سرعت فعالیتهای میکروبی متابولیسم آمونیوم محدود شده و تجمع آمونیوم در خاک ایجاد می شود. در شرایطی که خاک سرد و فشرده است، سرعت متابولیسم آمونیوم کاهش یافته که در چنین شرایطی استفاده از کود آمونیومی باعث تشدید سمیت آمونیوم می شود.

شوری، عامل موثر بر متابولیسم نیترات و آمونیوم

شوری نیز از دیگر عواملی است که متابولیسم نیتروژن را تحت تاثیر قرار می دهد. در شرایط شور به دلیل کاهش فعالیت میکروبهای مسئول در متابولیسم نیتروژن، عملیات تبدیل آمونیوم به نیترات (نیتریفیکاسیون) صورت نمیگیرد که در این صورت غلظت نیترات خاک کاهش و آمونیوم افزایش می یابد. بنابراین در شرایط شور قابلیت استفاده از نیتروژن موجود در کودهای آمونیومی به دلیل محدود شدن فرایند نیتریفیکاسیون، کم بوده و تغذیه نیتراتی در شرایط شور ترجیح داده می شود.

نسبت بهینه نیترات به آمونیوم برای گیاه

مطالعات مختلف در زمینه کشاورزی، گلکاری و باغبانی نشان داده اند که نسبت بین 3:1 تا 6:1 نیترات به آمونیوم، به عنوان نسبت بهینه در نظر گرفته شده که نه تجمع نیترات اینجاد می کند و نه سمیت ناشی از زیادی آمونیوم. در واقع اگر به دنبال افزایش غلظت اسیدهای آمینه و پروتئین هستیم و اگر می خواهیم تجمع نیترات رخ ندهد و محصول سالم تولید کنیم و در نهایت در مصرف کننده باعث ایجاد مسمومیت ناشی از تجمع نیترات نشویم، باید منابع کودی نیتروژنی را طوری استفاده کنیم که بتواند نسبت بهینه از نیترات به آمونیوم را برای گیاه فراهم کند. بر این اساس اگرچه منبع اصلی کودهای نیتروژنه در کشور اوره است اما توصیه می شود هم در باغات و هم در زراعت سعی کنیم از منبع کودی سولفات آمونیوم نیز استفاده کنیم؛ به دلایل مختلف از جمله اینکه این منبع کودی اثرات دوگانه داشته و ضمن تامین نیتروژن آمونیومی دارای گوگرد نیز می باشد که کاهش موضعی پ هاش (PH) در منطقه ریشه را باعث می شود. در واقع اگر نیتروژن به صورت نیتراتی برای گیاه تامین شود، به ازای جذب هر مول نیترات از منبع کودی، گیاه یک مول بیکربنات به منطقه ریشه رها می کند که اتفاق خوشایندی نیست و با افزایش ظرفیت بافری مانع از تغییرات پ هاش (PH) در منطقه ریشه خواهد شد، در چنین شرایطی برای حفظ تعادل یونی اگر منبع آمونیومی نیتروژن در دسترس گیاه وجود داشته باشد، گیاه به ازای جذب هر مول آمونیوم یک پروتون به منطقه ریشه رها خواهد کرد که ضمن برقراری تعادل یونی به طور موضعی پ هاش (PH) منطقه ریشه را کاهش داده و اثرات بهبود دهنده ای بر وضعیت جذب عناصر تغذیه ای خواهد داشت. پس گفته می شود که انتخاب آگاهانه منبع کود نیتروژنی می تواند اثرات بسیار تعیین کننده بر وضعیت تغذیه ای و در نهایت عملکرد گیاه داشته باشد.

سخن پایانی

ما در این مقاله بطور کامل به این سوال که :«چه منبع نیتروژنی استفاده کنیم؟ آمونیاکی یا نیتراتی؟» پاسخ دادیم. همچنین در خصوص متابولیسم نیترات و آمونیوم در گیاه و عواملی که می توانند متابولیسم نیترات و آمونیوم را تحت تاثیر قرار دهند صحبت نمودیم. در نهایت نسبت بهینه نیترات به آمونیوم برای گیاه را تبیین نمودیم.

اگر میخواهید در خصوص نقش عناصر غذایی در تغذیه مرکبات بیشتر بدانید و یا بطور کلی میخواهید در مورد اهمیت تغذیه گیاهی، اطلاعاتی کسب نمایید، به مقالات مربوطه مراچعه نمایید. شما می‌توانید با مراجعه به صفحه مقالات، اطلاعات مفیدی در حوزه کشاورزی کسب نمایید. 

اگر در اطرافتان گل و گیاهی دارید و یا صاحب زمین کشاورزی یا باغی هستید، خوب است بدانید که کمبود آهن پس از کمبود روی بالاترین درصد را در بین درختان مرکبات به خود اختصاص داده و توصیه می شود جهت تامین مقادیر کافی از این عناصر، کودهای شیمیایی آهن دار و همچنین کودهای حاوی عناصر ریز مغذی بکار گرفته شوند. همچنین در سایر درختان و همچنین گل و گیاه، کمبود آهن یکی از مشکلات شایع می باشد. شما میتوانید با مراجعه به فروشگاه سایت، نسبت به خرید محصولات مورد نیاز خود، اقدام نمایید.