مدیریت مطلوب ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک

مقدمه مدیریت ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک

اگر بافت خاک را در نظر بگیریم، لازم است که بدانیم چند درصد رس، چند درصد سیلت و چند درصد شن داریم. دانستن این درصدها به ما کمک میکند که بتوانیم درست تشخیص دهیم که مثلا مشکلی از نظر تهویه داریم یا نه؟ یا اینکه آیا از نظر ظرفیت نگهداشت آب با مشکل مواجه هستیم یا نه؟ پس با شناخت بافت خاک، شناخت محدودیت های احتمالی امکان پذیر می باشد. ولی بر اساس ویژگیهای خاک نمی توان برنامه کودی معین کرد، باید ویژگیهای آب، خاک، محصول و اقلیم را نیز برای توصیه کودی در نظر گرفته بگیریم. در این مقاله به ذکر مواردی که کمک می کنند تا حدود زیادی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را در مزرعه مدیریت کنیم، پرداخته می شود.

اجرای یک برنامه میان مدت برای مصرف نهاده های شیمیایی

یکی از راهکارهایی که برای عملیاتی کردن مدیریت مطلوب ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در مزرعه پیشنهاد می شود، اجرای یک برنامه میان مدت برای مصرف نهاده های شیمیایی است، مثلا اینکه در باغات به جای اوره از سولفات آمونیوم استفاده کنیم که بعد از یک دهه تداوم در اجرای این برنامه کودی، با سهولت بیشتری به کاهش موضعی پ هاش در منطقه ریزوسفر دست پیدا خواهیم کرد.

اصلاح بافت خاک با شخم زدن صحیح

برای اصلاح بافت خاک، یکی از راهکارها، اصلاح سیستم خاک ورزی در سطح مزرعه می باشد به این صورت که اگر بافت خاک سنگین است و درصد رس بالاست و نفوذ پذیری آب و ریشه با مشکل مواجه است، با subsoil زدن (شخم زیر سطحی) می توان امکان نفوذپذیری از سطح خاک به عمق را افزایش داد. لایه های سخت کفه که در خاک وجود دارد و مانع از توسعه ریشه می شود می تواند کلسیت باشد (کربنات کلسیم سفت شده). با این روش بافت خاک را تغییر نمی دهیم، فقط با توجه به نوع بافتی که داریم و پذیرش مشکل موجود، می توان با تغییر نوع شخم، مشکل را مدیریت کرد.

سیستم آبیاری و تناوب آبیاری مناسب

از دیگر مواردی که میتوان با رعایت آن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را مدیریت کرد، سیستم آبیاری و تناوب آبیاری است که بسیار مهم می باشد. به نظر می رسد که در باغات با پذیرش این موضوع که سیستم آبیاری نوین علیرغم هزینه بر بودن در سالهای اول، تا حد زیادی منجر به مدیریت آب و هدفمند کردن مصرف نهاده ها می شود (لازم نیست نهاده در کل توده خاک استفاده شود و کاربرد آن در جایی که ریشه ها امکان حداکثر جذب را دارند صورت میگیرد) و همچنین از بروز مشکلاتی که در آبیاری سنتی (فرسایش خاک سطحی در آبیاری کرتی و شسته شدن عناصر غذایی و مواد آلی) و همچنین کاربرد کود در تمام سطح مزرعه (شور شدن خاک به دنبال مصرف مداوم کود در مزرعه) با آن مواجه هستیم، جلوگیری میکند.

استفاده از مواد آلی برای مدیریت مطلوب خاک

بطور کلی می توان گفت اگر با مشکل تهویه و فشردگی، بافت و پ هاش (PH) خاک مواجه هستیم، برای فائق آمدن بر همه اینها یک راه حل مشترک وجود دارد و آن تولید و حفظ بقایا و استفاده از مواد آلی از هر منبع ارزان قیمتی می باشد. بعنوان مثال می توان کاه و کلش را انبار و نیاز نیتروژنی آن را تامین و عملیات composting را در طی یک فصل (از پاییز تا زمستان) کامل کرد و در انتهای فصل زمستان از کمپوست تهیه شده استفاده کرد. اولین قدم برای مدیریت مطلوب ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک در مزرعه این است که بپذیریم منشا همه مشکلات فیزیکی و شیمیایی خاک کمبود مواد آلی است. یعنی کمبود ماده آلی است که کشاورز را مجبور کرده دوره های آبیاری را کوتاه تر در نظر بگیرد، کمبود ماده آلی است که باعث شده تا نیتروژن به عنوان پر کمبود ترین عنصر در محصولات زراعی بروز کند. همچنین کمبود ماده آلی است که باعث شده تا نیاز به کاربرد عناصر میکرو به صورت کلاته در خاک احساس شود. با اجرای کشاورزی حفاظتی می توان در جهت بهبود و در طی سالها فائق آمدن بر این مشکلات گام برداشت.

استفاده از سیستم بدون شخم در کشاورزی حفاظتی

در کشاورزی حفاظتی، no till (سیستم بدون شخم) توصیه میشود، حال ممکن است این سوال پرسیده شود که چرا؟ اصولا سیستم کشاورزی بدون شخم، در مناطقی که خاکهای خیلی سنگین و یا خاکهای خیلی سبک دارند توصیه می شود که در هر دو مشکل کمبود مواد آلی داریم. بافت سبک ماده آلی ندارد و ظرفیت نگهداشت آب در آن پایین است. بافت سنگین نیز ماده آلی ندارد و اگرچه ظرفیت نگهداشت آب در آنها بالاست ولی پتانسیل ماتریک به حدی زیاد است که آب را به سختی در اختیار گیاه قرار می دهد. برای مدیریت ویژگیهای فیزیکی و شیمایی در هر دوی این خاکها راه حل موجود استفاده از ماده آلی یا افزایش ماده آلی است.

وقتی می گوییم سیستم کشاورزی بدون شخم، باید یکسری موارد را برای رسیدن به آن رعایت کنیم. مثلا نمی توانیم بگوییم سیستم بدون شخم اجرا شود ولی بقایای گیاهی سوزانده شود (اگر میخواهید در خصوص اثرات سوزاندن بقایای گیاهی در مزرعه اطلاعات جامعی کسب نمایید، به مقاله مربوطه مراجعه کنید). سیستم بدون شخم اجرا شود ولی حداقل 30درصد بقایای گیاهی در زمین باقی نماند. در واقع مهمترین کار در کشاورزی حفاظتی این است که کودکار-بذرکار داشته باشیم و در کنار ردیف سال قبل که no till (بدون شخم) کار کردیم اقدام به کشت بذر با بذر کار و جایگذاری کود در عمق 5 تا 7 سانتی متری با کودکار نماییم.

وقتی با کمبود آب و خشکسالی مواجه هستیم باید به سراغ کشاورزی حفاظتی برویم. حفظ 30 درصد بقایا و آتش نزدن آنها باعث می شود که میزان مواد آلی که در خاک می ماند اولا در طی فصل زمستان آنقدر رطوبت را نگه دارد که در طول دوره ای که گیاه کشت دیم می شود رطوبت را در اختیار گیاه قرار دهد، ثانیا میکروارگانیزمهای موجود در ماده آلی نیتروژن را تثبیت و به رفع نیاز نیتروژنی کمک شایانی می کنند.

سخن پایانی مدیریت مطلوب خاک

به طور کلی، مشکلی که در شرایط فعلی کشاورزی کشور واضح و مشهود است، عدم حفظ بقایای گیاهی می باشد. همه اثرات منفی مربوط به آهک بالا،  فشردگی و تراکم خاک، کمبود مواد آلی و پایین بودن ظرفیت نگهداشت آب در خاک، با حفظ بقایای گیاهی و اجرای کشاورزی بدون شخم قابل درمان و پیشگیری است. همچنین در کنار توصیه به مصرف کودهای آلی و حفظ بقایای گیاهی، مصرف بهینه کودهای شیمیایی توصیه می شود؛ چون کودهای شیمیایی تولید و رشد ریشه را تحریک کرده و سطح خاک موجود، جذب آب و عناصر غذایی را افزایش می دهد.