کودهای آلی – آشنایی با کودهای آلی و انواع آن – قسمت اول

مقدمه مقاله کودهای آلی

به طور کلی، کودهای آلی به کود هایی اطلاق می شوند که منشاء طبیعی داشته و به وسیله میکروب­ها قابل تجزیه باشند. به عبارت دیگر به بقایای پوسیده جانوران، گیاهان، فضولات حیوانی، انسانی و زواید زندگی آنها نیز کود آلی اطلاق می شود. از ویژگی های مختلف کودهای آلی با کودهای شیمیایی قابلیت تجزیه پذیری آنها می باشد. به طوری که این مواد می توانند در اثر انجام واکنش های شیمیایی و یا فعالیت میکروارگانیسم ها به مواد ساده تر تبدیل شده و به تدریج مواد معدنی موجود در ساختار خود را نیز آزاد کنند. بنابراین می توان گفت هر ماده ای که قابلیت تجزیه در خاک را داشته باشد و از تجزیه آن، مواد غذایی مورد نیاز گیاهان در خاک آزاد شود، می توان کود آلی قلمداد کرد. حفظ مقدار مناسب ماده آلی در خاک یکی از اساسی ترین اصول کشاورزی پایدار است. کاربرد کودهای آلی در کشاورزی علاوه بر بهبود حاصلخیزی خاک، می تواند روی خصوصیات فیزیکی خاک نیز مؤثر باشد و همچنین به بهبود شرایط خاکی نامناسب که در اثر استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی ایجاد شده است، کمک کند. عمده ترین منابع تأمین مواد آلی در خاک ها عبارتند از فضولات دامی، بقایای گیاهی، لجن فاضلاب ها و کمپوست زباله شهری که امروزه با توجه به اهمیت کشاورزی ارگانیک بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

کود دامی

کشاورزان در اغلب کشورها دارای تعداد نسبتاً زیادی دام و طیور هستند که میلیون ها تُن فضولات و ادرار دفع می کنند. این فضولات اگر به طور صحیح مورد استفاده قرار بگیرند، می توانند به طور قابل توجهی در تأمین نیازهای تغذیه ای گیاه و حاصلخیز کردن خاک نقش داشته باشند. از آنجا که کودهای دامی دارای مقادیر قابل توجهی عناصر کم مصرف نیز هستند، استفاده مداوم از آنها یک اقدام پیشگیرانه بوده و از بروز کمبود بسیاری از عناصر کم مصرف مورد نیاز گیاه جلوگیری می کنند، چون این عناصر معمولاً در کودهای شیمیایی رایج موجود نمی باشند. البته استفاده از کود دامی نیز به عنوان منبع تغذیه گیاه برای تولید محصول، خالی از اشکال نیست. کم بودن مقدار عناصرغذایی در کود دامی و مسافتی را که کودهای دامی از محل تولید تا محل مصرف طی می کنند از جمله محدودیت هایی هستند که مصرف مناسب کودهای آلی را تحت تأثیر قرار می دهند. منظور از کود دامی (حیوانی) مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو، گوسفند، مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگه داری آنها به دست می آید. درصد مواد غذایی موجود در کود دامی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و خاک بستگی دارد. فراوانی ترکیبات آلی نیتروژن دار ساده در کود دامی تازه بسیار مسئله ساز است. تجزیه سریع این مواد سبب آزاد شدن آمونیاک و تجمع آن در مجاورت ریشه ها گشته و موجب مسمومیت گیاه می گردد. پوسیده شدن اولیه کود این مشکل را مرتفع می سازد. به همین جهت هیچ گاه نباید کود دامی تازه را به محصول کاشته شده داد. زیادی املاح در کود نیز می تواند از طریق ایجاد پتانسیل اسمزی و یا مسمومیت مستقیم گیاه مسئله ساز باشد. بنابراین وجود مقدار متعادلی از عناصر غذائی و عدم زیادی عناصری مثل سدیم در کود دامی مطلوب خواهد بود. برای پوسیدگی اولیه کود دامی می توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست قرار داد و یا کود دامی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه پاشیده و سپس در خاک تا عمق زراعی مخلوط کرد. تجزیه کود در خاک مستلزم تهویه کافی، حرارت و رطوبت در خاک می باشد. این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تأمین می شوند. روش مصرف کود دامی به این شکل است که کود دامی ابتدا در سطح خاک پخش می شود و سپس با عمل شخم زدن با خاک مخلوط می شود. بهترین زمان مصرف آن بستگی به درجه پوسیدگی کود دارد. کودهای نپوسیده در فصل پائیز و کودهای پوسیده در فصل بهار و قبل از کشت استفاده می شوند. اگر کود دامی به مقدار زیاد مصرف شود نیازی به مصرف سالیانه آن نیست، چون کود دامی دارای دوام چند ساله بوده و اثر آن در خاک باقی می ماند. برای تهیه کود دامی، کافی است تا در روستاهایی که فضولات دامی زیاد است، کشاورز اقدام به حفر گودالی بر روی زمین به عمق 2/1 متر و طول و عرض 2 متر نماید و فضولات دامی را در داخل آن بریزد. می بایستی بر روی هر لایه از فضولات دامی کود اوره و کمی آب ریخته شود. بعد از آنکه گودال از لایه های فضولات دامی و کود اوره پر شد، روی آن را با کاه و کُلش یا نایلون به خوبی پوشانده و هر 15 روز آن را بازرسی و آب پاشی نموده تا کود کاملاً داغ (دمای حدود 60 تا 70 درجه سانتی گراد) شود. در جدول زیر ترکیب متوسط کودهای مختلف دامی، ارائه شده است.

کود سبز

به طور کلی باقی گذاشتن بقایای گیاهی در سطح خاک در سیستم بدون شخم منتج به تجمع کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر، پتاسیم و بعضی دیگر از عناصر غذایی گیاهی قابل جذب در 5 سانتی متری سطح خاک می شود. در کشورهایی که بقایای گیاهی را به طور معمول برای سوخت و بستر دام از مزرعه خارج می کنند، خاک سرانجام از ماده آلی تهی شده و خصوصیات مطلوب فیزیکی معمولاً کمتر توسعه می یابند. منظور از کود سبز شخم زدن و مخلوط کردن گیاه در خاک پس از رشد کافی و بدون برداشت محصول است. اثر کود سبز بر خصوصیات فیزیکی خاک همانند کود دامی می باشد. کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آنچه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است، به خاک بر می گرداند؛ اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات به عنوان کود سبز استفاده شود، تمام نیتروژن تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. معمولاً از گیاهانی برای تهیه کود سبز استفاده می شود که:

1. دارای رشد سریعی بوده و در مدت کوتاهی زمین زراعی را اشغال کنند.
2. پر شاخ و برگ، شاداب و سرشار از مواد غذایی باشد تا هم با سایه خود مانع سبز شدن بذر علف های هرز شود و هم زیر خاک بردن آنها به سادگی انجام گیرد.
3. کم توقع بوده و برای حداکثر رشد خود به کود حیوانی یا شیمیایی کمتری احتیاج داشته باشند.
4. نیاز آبی آنها بسیار کم باشد. این ویژگی در مناطق گرمسیری و خشک اهمیت بیشتری دارد.

کود سبز را می بایستی حدود یک ماه قبل از کاشت در خاک شخم زد تا پوسیدگی مناسبی اتفاق افتاده و رطوبت کافی برای رشد محصول اصلی در خاک ذخیره شود. ما در مقاله بعد به معرفی سایر انواع کودهای آلی خواهیم پرداخت.